Het laatste stukje van de reis samen: we zijn in Rio de Janeiro. Wat een verschil met Brasilia. We landen met het vliegtuig midden in de stad vanuit zee op een korte landingsbaan. De drukte en chaos komen je tegemoet. De stad heeft dan ook ruim 7 miljoen inwoners, waarvan een groot gedeelte in de favelas tegen de bergen van de stad wonen. Het is de stad met het grote beeld van Christus die zijn handen wijd uitspreid over de stad. Als ik op mijn bed zit kan ik het beeld zien. Dat voelt veilig en welkom!
We moeten ons weer even herpakken. Anderhalve week geleden begon ons werkbezoek in de Ocas do Indio, een resort aan zee, een half uur van Fortaleza vandaan, waar de zorg voor de gasten centraal staat. Daar lees je in het tweede blog over. Ze werken er hard aan dat het resort ook een inkomsten bron is voor Quatro Varas, de groene plek waar luisterrondes en massages gegeven worden en waar een kruidentuin is. De inkomsten zijn zeker nodig. Want door de continue wisseling van verantwoordelijke ambtenaren is ook de betaling van de medewerkers stop gezet, die betaald worden door de wethouder van gezondheid. De coördinator van Quatro Varas, Claudio, vertelde ons dat zijn medewerkers al 4 maanden geen salaris hadden gekregen. Meer over Quatro Varas lees je in het derde blog. Daarna zijn we naar de hoofdstad Brasilia gevlogen voor een congres van de Terapia Communitaria Integrativa, wat wij vertaald hebben naar Integratieve Buurttherapie. Daarover lees je in blog 4. Hierdoor hebben we veel meer zicht gekregen op de organisatie en de praktijk. Daar hopen we de komende dagen nog wat meer van te horen. Helaas lukt het bijwonen van Luisterrondes in Rio de Janeiro niet omdat er een landelijke feestdag is waardoor mensen ongeveer de hele week vrij nemen. Toch hebben we nog een aantal goede gesprekken en ervaren we hoe sterk muziek en de geschiedenis verweven zijn met de Luistergroepen.
Muziek
We hadden al ervaren dat muziek veel gebruikt wordt tijdens de luisterrondes. Als iemand verdrietig wordt is er een lied van troost, als iemand boos wordt is er een lied van bemoediging, als iemand teleurgesteld is, is er een lied van hoop. Door een collega en vriendin van Linda zijn we uitgenodigd voor kleinschalige live muziek evenementen in cafés.
Zo hebben we een forró muziek avond meegemaakt. Deze muziek- en dansstijl komt uit het Noordoosten waar onze reis begon. De liederen zijn ontstaan onder landarbeiders die met elkaar zongen over droogte, strijd, liefdesverdriet en de natuur. Het zijn dit soort liederen en teksten die ook in de luisterrondes gezongen worden. In Rio is de Samba het belangrijkste muzikale genre; oorspronkelijk de protestmuziek van de Afro-Brazilianen in de stad die lange tijd verboden werd in het openbaar en nu bekend is over de hele wereld. In de Samba komt de diversiteit van culturen samen. Het ritme van de Samba is vaak de basis van de bewegingen tijdens een luisterronde.
Aandacht voor de oorspronkelijke bewoners
Op het congres in Brasïlia was de aanwezigheid van de inheemse bevolking belangrijk. Zo waren er verschillende Pataxó uit het gebied bij de stad Porto Seguro. Zij waren duidelijk herkenbaar aan hun kleding en uiterlijk. Komende week ga ik naar de Pataxó toe; hun leider Ubiraci is al een keer bij ons in Nederland op bezoek geweest en nu ga ik daarheen. De oorspronkelijke bevolking moet er constant voor vechten dat hun manier van leven gerespecteerd wordt en hun territorium niet wordt ingenomen door bedrijven die hun grond willen gebruiken voor sojaplantages of andere doelen. Een andere groep die met racisme en ongelijkheid heeft te maken, zijn de Afro-Brazilianen – de nakomelingen van de slaafgemaakten die vanuit Afrika naar Brazilië werden getransporteerd.
We bezoeken in Rio een tentoonstelling van schilderijen over het dagelijkse leven van de Afro-Braziliaanse bevolking in de 20ste eeuw. Deze expositie laats iets zien van de groeiende aandacht en erkenning voor de Afro-Brazilianen in de Braziliaanse samenleving. Het onrecht dat hen is aangedaan, kwam naar voren in de grote Luisterronde aan het einde van het congres in Brasilia.
Dictatuur en Paulo Freire
Brazilië was een dictatuur van 1964 tot in de jaren ‘80 waarin mensen die protest aantekenden gemarteld en gevangen werden. Ook daar hebben we een tentoonstelling van bezocht met foto’s van een fotograaf die met gevaar voor zijn eigen leven de dictatuur heeft vastgelegd. Ik vond de interviews waarin mensen vertelden wat voor martelingen ze meegemaakt hadden heel indrukwekkend. Ik besef opnieuw dat veel migranten in Amsterdam ook uit landen zijn gevlucht waar je niet vrij voor je mening uit kan komen. De Braziliaanse bevrijdingspedagoog Paulo Freire is een van de strijders die het belangrijk vond dat het volk haar stem gebruikte om op te komen voor haar belangen. In blog 3 hebben we verteld over Airton, de broer van Adalberto die in navolging van Paulo Freire mensen in de favela bij Quatro Varas als mensenrechten advocaat hielp en de basis legde voor de luistergroepen.
Selma Hinds, trainingen en Petrópolis
Selma is een kwieke tachtiger die veel mensen getraind heeft om Luistergroep begeleider te worden. Ze is kinder- en jongeren tandarts geweest en is ook opgeleid als systeemtherapeut. Ze heeft het altijd belangrijk gevonden om zich niet alleen met het gebit van een kind bezig te houden maar ook met de gezinssituatie. Met Selma hebben we verschillende gesprekken over het vormgeven van de trainingen. Ze heeft ons materialen mee. Onderin haar flat in Rio is een gemeenschapsruimte waar ze trainingen geeft. Ze begeleidt zelf ook luisterrondes op een school in de favela. Via Zoom spreken we een team van Luistergroep begeleiders in Petrópolis, zo’n 2 uur rijden buiten Rio. We wisselen ervaringen uit en zijn verrast over de rol van de wijkverpleegster: zij organiseert rondes in de wijk. Daar kunnen we in Nederland van leren.
Gerson en Linda naar Amsterdam, ik blijf nog een week
Het laatste wat we samen doen is het Christus beeld bezoeken. Een heel grote toeristische attractie met lange rijen (Braziliaanse) toeristen voor het treintje dat ons naar boven brengt. Het is bijzonder om aan de voet van dat gigantische beeld te staan. Het tekent de Braziliaanse cultuur waar spreken over God en geloof gewoon is. Ook in de liederen en verhalen komt het geloof steeds weer terug. Vá com Deus. Ga met God. Is regelmatig door taxichauffeurs, mensen die we ontmoet hebben, gezegd. Zo nemen we ook afscheid van elkaar. Vá com Deus.
